Τί εἶναι τὸ Βάπτισμα; Πῶς τελεῖται; Οἱ πνευματικοὶ συμβολισμοί του
Ἕνδεκα συνολικὰ διαλόγους τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μὲ διάφορα πρόσωπα διασώζει στὸ Εὐαγγέλιό του ὁ Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης. Στὸν πρῶτο ἀπὸ αὐτοὺς o Ἰησοῦς συζητᾶ μὲ τὸν φαρισαῖο Νικόδημο, ἄρχοντα τῶν Ἰουδαίων καὶ μέλος τοῦ συνεδρίου των. Ἡ συζήτηση γίνεται νύχτα, καθὼς ὁ Νικόδημος φοβᾶται νὰ πλησιάσει τὸν Χριστὸ ἡμέρα, μήπως γίνει ἀντιληπτὸς ἀπὸ τοὺς ἄλλους φαρισαίους, οἱ ὁποῖοι ἦσαν φοβεροὶ πολέμιοί Του. Στὸν πολὺ σπουδαῖο αὐτὸ διάλογο (1), ὁ Ἰησοῦς ἀποκαλύπτει στὸν Νικόδημο τὸν τρόπο μὲ τὸ ὁποῖο μπορεῖ κάποιος νὰ εἰσέλθει στὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ: Σὲ διαβεβαιώνω ὅτι, ἐὰν δὲν γεννηθεῖ κάποιος ἀπὸ τὸν οὐρανό, δὲν μπορεῖ νὰ δεῖ καὶ νὰ ἀπολαύσει τὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ <.–x-tinymce/html à(2). Στὰ λόγια αὐτά, ἡ ἀπορία τοῦ γέροντα νομοδιδασκάλου δικαιολογημένη: Πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ γεννηθεῖ πάλι ὁ ἄνθρωπος καὶ μάλιστα ὅταν εἶναι προχωρημένης ἡλικίας; Μήπως μπορεῖ νὰ εἰσέλθει γιὰ δεύτερη φορὰ στὴν κοιλιὰ τῆς μητέρας του καὶ νὰ γεννηθεῖ πάλι; (3) Τότε ἀκριβῶς ὁ Χριστός, μιλῶντας ξεκάθαρα, ἀναφέρθηκε στὴν ἀνάγκη πνευματικῆς ἀναγέννησης τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ ἁγιασμένο νερὸ τῆς Βάπτισης καὶ τὴν πνοὴ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: Ἀληθῶς σοῦ λέγω ὅτι, ἐὰν δὲν ἀναγεννηθεῖ κάποιος πνευματικὰ ἀπὸ τὸ νερὸ τοῦ Βαπτίσματος καὶ ἀπὸ τὴν χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, δὲν μπορεῖ νὰ εἰσέλθει στὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ. (4)
Καὶ ἑρμηνεύοντας αὐτὴ τὴν ἀλήθεια, συμπληρώνει:
Κάθε τι ποὺ ἔχει γεννηθεῖ (κατὰ τρόπο φυσικὸ) ἀπὸ τὴ σάρκα, εἶναι καὶ αὐτὸ σαρκικὸ (μὲ ἀτέλειες καὶ ἀδυναμίες). Καὶ κάθε τι ποὺ ἔχει γεννηθεῖ ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, εἶναι πνευματικὴ ὕπαρξη (ποὺ θὰ ἀπολαύσει τὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ). (5)
Τί εἶναι λοιπὸν τὸ Βάπτισμα; Ἡ ἀναδημιουργία μας, τo Μυστήριο τῆς «ἐν Χρὶστῷ» γέννησης τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ ἐρχομὸς τοῦ ἀνθρώπου σὲ μιὰ καινούρια ζωή, ἡ εἴσοδός μας στὴν Ἐκκλησία, ὅπου βιώνουμε τὸν ἀρραβῶνα τῆς οὐράνιας Βασιλείας. Εἶναι «λουτρὸ σωτηρίας», ποὺ ἐπιφέρει τὴν κάθαρση τῆς ψυχῆς, εἶναι «λουτρὸ παλιγγενεσίας», ποὺ ἐγγυᾶται τὴν ἐπαναφορὰ τοῦ ἀνθρώπου σὲ μιὰ ζωὴ ἀθωότητας.
Οἱ γονεῖς μας χάρισαν στὸν καθένα μας τὴ φυσικὴ γέννηση, ἡ Ἐκκλησία μᾶς χαρίζει τὴν πνευματικὴ ἀναγέννηση, μὲ τὸ Βάπτισμα γινόμαστε παιδιὰ τοῦ Θεοῦ. Καθένας ἐξῆλθε ὡς βρέφος ἀπὸ τὴ μήτρα τῆς μητέρας του καὶ ὅλοι ἐξήλθαμε ὡς «νήπια ἐν Χρὶστῷ» ἀπὸ τὴν πνευματικὴ μήτρα τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ εἶναι ἡ ἱερὰ κολυμβήθρα.
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἀναφέρει σχετικὰ ὅτι τὸ Βάπτισμα εἶναι «κοινωνία μὲ τὸν Θεὸ Λόγο, συνεκδημία Χριστοῦ (πορεία μαζὶ μὲ τὸν Χριστό), ἔρεισμα (στήριγμα) πίστεως, κλειδὶ τῆς οὐρανῶν βασιλείας» (6), ἐνῷ ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς συμπληρώνει ὅτι «ἡ παλιγγενεσία (τοῦ Βαπτίσματος) γίνεται ἀρχὴ ἄλλου, καινούριου βίου» καθὼς «διὰ τοῦ βαπτίσματος τὴν ἀπαρχὴ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος λαμβάνομε» (7).
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης μᾶς λέγει ὅτι τὸ Βάπτισμα εἶναι «ἄλλη γέννησις, βίος ἕτερος, ἄλλο ζωῆς εἶδος, αὐτῆς τῆς φύσεως ἡμῶν μεταστοιχείωσις» <.–x-tinymce/html à(8) καθὼς ἐπίσης καὶ «ἁμαρτιῶν κάθαρσις, ἄφεσις πλημμελημάτων, ἀνακαινισμοῦ καὶ ἀναγεννήσεως αἰτία» (9). Καὶ ὁ Ἅγιος τοῦ 20ου αἰῶνα, ὁ Ἅγιος Νεκτάριος, συμπληρώνει ὅτι «τὸ τελικὸ αἴτιο τοῦ Βαπτίσματος εἶναι ἡ ἀναγέννηση τοῦ βαπτισμένου, ἡ δικαίωση καὶ υἱοθεσία καὶ σωτηρία» (10).
Ἡ Βάπτιση λοιπὸν ἀποτελεῖ «τὴν ἐπίσημη εἰσαγωγὴ στὴν Ἐκκλησία ἐκείνου ποὺ μυεῖται καὶ τὸν ἐγκεντρισμὸ αὐτοῦ στὴν καλλίκαρπο ἐλαία τῆς χριστιανικῆς βασιλείας» (11). Φυσικὰ δὲν εἶναι γιορτούλα, οὔτε παιδικὸ πάρτυ, οὔτε ἀφορμὴ ἁπλῶς κοινωνικῆς συναναστροφῆς, οὔτε εὐκαιρία σχολίων μὲ τοὺς συγγενεῖς ἢ γνωριμίας μὲ νέους φίλους καὶ ἐπανασύνδεσης μὲ παλαιότερους. Ὅλα αὐτὰ μποροῦν ἀνέτως νὰ πραγματοποιηθοῦν στὸ προαύλιο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι στὸν εὐλογημένο χῶρο τῆς Ἐκκλησίας ζοῦμε καὶ πάλι τὴ χαμένη ἐπικοινωνία, τὴν ξεχασμένη σχέση μὲ τὸ πρόσωπο τοῦ ἄλλου στὴ σύγχρονη μεγαλούπολη. Ὅμως ἡ Βάπτιση εἶναι Μυστήριο, εἶναι τὸ κατ΄ ἐξοχὴν Μυστήριο τῆς εἰσόδου μας στὴν Ἐκκλησία. Ἀπαιτεῖται ἀπὸ ἐμᾶς, ἀπὸ ὅλους μας, Κληρικοὺς καὶ λαϊκοὺς νὰ τὸ τελέσουμε μὲ εὐλάβεια, διάθεση προσευχῆς καὶ ἐπίγνωση τῆς σπουδαιότητάς του. Γι’ αὐτὸ καὶ στὴν πραγματικότητα δὲν ἔχουν θέση οὔτε οἱ ἀστεῖοι στολισμοί, ποὺ ὄχι μόνο εὐτελίζουν τὸ Μυστήριο ἀλλὰ καὶ προδιαθέτουν ἀρνητικὰ γιὰ τὴν κατανυκτικὴ τέλεσή του.
Μας εἶναι ὁ ἱδρυτὴς τοῦ Μυστηρίου;
Ὅπως ὅλα τὰ Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μας, ἔτσι καὶ τὸ Βάπτισμα εἶναι θεοσύστατο, δηλαδὴ ἱδρυτής του εἶναι ὁ Χριστός. Ὁ Κύριος συνέστησε τὸ Βάπτισμα «ἔργῳ καὶ λόγῳ».
Κατ’ ἀρχὴν μὲ τὴ συγκεκριμένη πράξη τῆς δικῆς Του Βαπτίσεως στὸν Ἰορδάνη ποταμὸ ἀπὸ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Πρόδρομο.
Ὁ Ἰωάννης κήρυττε τὴ μετάνοια καὶ προσέφερε βάπτισμα μετανοίας. Τὰ λόγια του «μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Μάτθ. 3,2) ἀναφέρονταν στὸν ἐρχομὸ τοῦ Χριστοῦ καὶ ὁδηγοῦσαν τοὺς ἀνθρώπους στὴ συνειδητοποίηση τῆς ἀμαρτωλότητας καὶ τὴν ἀνάγκη μετάνοιας. Τὸ βάπτισμά του ἦταν «βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν» (Λούκ. 3,3). Πλῆθος ἀνθρώπων «ἀπὸ τὴν Ἱερουσαλὴμ καὶ ὅλη τὴν περιοχὴ τῆς Ἰουδαίας προσέρχονταν στὴν ἔρημο, στὸν Ἰωάννη, καὶ βαπτίζονταν ἀπὸ αὐτὸν στὸν Ἰορδάνη, ὅπου συγχρόνως ἐξομολογοῦνταν τὶς ἁμαρτίες τῶν» (12).
Ἂν καὶ ἀναμάρτητος ὁ Ἴδιος (13), ὁ Χριστὸς ἔφθασε στὸν Ἰορδάνη καὶ δέχθηκε τὸ Βάπτισμα τοῦ Προδρόμου. Ἀκριβῶς ἐπειδὴ ἦταν ἀναμάρτητος «βαπτισθεὶς ὁ Ἰησοῦς ἀνέβη εὐθὺς ἀπὸ τοῦ ὕδατος» (Μάτθ. 3,16). Μὲ τὸ Βάπτισμά Του ὑπάκουσε στὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ (14) ἐκ μέρους ὁλόκληρης τῆς ἀνθρωπότητας καὶ μᾶς ἔδειξε τὸν τύπο τοῦ δικοῦ μας Βαπτίσματος. Μὲ τὸ Βάπτισμά Του ἀκόμη ὁ Χριστὸς ἁγίασε τὰ νερὰ καὶ ὁλόκληρη τὴν κτίση, ἄνοιξε τοὺς οὐρανούς, νίκησε τὶς σκοτεινὲς δυνάμεις, μᾶς φανέρωσε τὴν ἀλήθεια γιὰ τὸν Τριαδικὸ Θεὸ (15).
Ἀλλὰ καὶ μὲ τὸ λόγο Του ὁ Χριστὸς συνέστησε τὸ Μυστήριο αὐτό. Μετὰ τὴν Ἀνάστασή Του καὶ λίγο πρὶν τὴν Ἀνάληψή Του στοὺς οὐρανούς, ἔδωσε ἐντολὴ στοὺς μαθητές Του νὰ πορευτοῦν σὲ ὅλα τὰ ἔθνη, νὰ διδάξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου καὶ νὰ βαπτίσουν στὴν ὀρθὴ πίστη ὅσους ἐπιθυμοῦν νὰ προσέλθουν στὴν Ἐκκλησία : «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βὰπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πὰτρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ῾Ἁγίου Πνὲύματος» (Μάτθ. 28,19), εἶναι ἡ συγκεκριμένη φράση ποὺ διασώζει ὁ Εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος καὶ ἀκοῦμε στὸ εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα τοῦ Μυστηρίου. Ἐνῷ καὶ ὁ Εὐαγγελιστὴς Μᾶρκος διασώζει τὸ λόγο τοῦ Κυρίου : «πορευθέντες εἰς τὸν κόσμον ἅπαντα κὴρύξατε τὸ εὐαγγέλιον πάσῃ τῇ κτίσει· ὁ πιστεύσας καὶ βαπτισθεὶς σὼθήσεται» (Μάρκ. 16,15-16).
Οἱ Ἀπόστολοι ἐφάρμοσαν τὸ λόγο, τελοῦσαν τὸ Βάπτισμα καὶ τὸ παρέδωσαν στὴν Ἐκκλησία. Μετέδωσαν τὸ δικαίωμα αὐτὸ στοὺς διαδόχους των, δηλ. στοὺς Ἐπισκόπους καὶ τοὺς Ἱερεῖς. Ἡ Ἐκκλησία τὸ κράτησε καὶ τὸ τελεῖ, στὴν οὐσία ὅπως ἀκριβῶς τὸ παρέλαβε: πάντα διὰ τῆς τριπλῆς καταδύσεως στὸ ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἕνα πρωτοχριστιανικὸ κείμενο (μεταξὺ 70-130 μ.Χ.) ἀναφέρει ὅτι «κατεβαίνουμε στὸ ἁγιασμένο νερὸ γεμᾶτοι ἁμαρτίες καὶ ἀνεβαίνουμε ἔχοντες τὴν ἐλπίδα στὸν Ἰησοῦ Χριστὸ» (16).
Τοὺς πρώτους αἰῶνες τῆς χριστιανοσύνης, τὸ Βάπτισμα τελοῦνταν ὁπουδήποτε ὑπῆρχε ἀρκετὸ νερό, π.χ. σὲ ποτάμια, σὲ λίμνες, στὴ θάλασσα, σὲ ἰδιωτικὰ λουτρά. Καθὼς ὁ ἀριθμὸς τῶν ἐνδιαφερομένων αὐξανόταν, ἄρχισαν νὰ κατασκευάζονται (ἀπὸ τὸν 3ο μ.Χ. αἰῶνα) Βαπτιστήρια σὲ πολλὲς περιοχές. Πρόκειται γιὰ εἰδικὰ οἰκοδομήματα, συνήθως μὲ περίκεντρο σχῆμα κυκλικὸ ἢ oκταγωνικό, ποὺ βρίσκονταν κοντὰ στὶς μεγάλες βασιλικές, διακοσμημένα μὲ κίονες καὶ μὲ μωσαϊκὰ καὶ νωπογραφίες ποὺ ἀναπαριστοῦν ἁγιογραφικὰ θέματα. Ἀπὸ τὸν 6ο αἰῶνα, ὅταν γίνεται πιὸ συνηθισμένος ὁ νηπιοβαπτισμός, ἡ κολυμβήθρα –ἡ ὁποία συμβολίζει τὸν Ἰορδάνη ποταμό- ἀντικαθιστᾶ πλέον τὰ ἀρχαῖα Βαπτιστήρια <.–x-tinymce/html à(17).
Ἡ ἀπόταξη τοῦ διαβόλου καὶ ἡ σύνταξη μὲ τὸν Χριστό
Στὴν ἀρχὴ τοῦ Μυστηρίου, ὁ Ἱερέας μὰζὶ μὲ τὸν βαπτιζόμενο καὶ τὸν ἀνάδοχο στέκονται στὸ νάρθηκα ἢ στὸ πίσω μέρος τοῦ Ναοῦ, δηλώνοντας συμβολικὰ ὅτι τώρα ἀρχίζει ἡ σταδιακὴ εἴσοδος τοῦ βαπτιζομένου ἀπὸ τὴν πνευματικὴ ἄγνοια στὴν Ἐκκλησία. Ὁ Ἱερέας ἀπαγγέλλει Εὐχές, μὲ τὶς ὁποῖες ὅλοι μας, ὡς ζωντανὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας, εὐχόμαστε ὁ καινούριος Χριστιανὸς νὰ ζήσει παντοτινὰ κάτω ἀπὸ τὴ σκέπη τοῦ Θεοῦ καὶ σύμφωνα μὲ τὸ θέλημά Του.
Ἀκολουθεῖ ἡ ἀπόταξη τοῦ διαβόλου -βλέποντας πρὸς δυσμάς- καὶ ἡ σύνταξη μὲ τὸν Χριστό -βλέποντας πρὸς ἀνατολάς- μὲ τὴ μὸρφὴ ἐρωταποκρίσεων ἀνάμεσα στὸν τελετουργὸ Ἱερέα καὶ τὸν ἀνάδοχο : Ὁ Ἱερέας, στὸ ὄνομα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, διατάσσει τὸν διάβολο νὰ φύγει μακριὰ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο τοῦτο πὸὺ θὰ γίνει σὲ λίγο Χριστιανός. Ὁ ἀνάδοχος δηλώνει ὅτι ἀρνεῖται (ἀποτάσσεται) τὸν διάβολο καὶ τὰ ἔργα του. Εἶναι οἱ ἀπαραίτητοι ἐξορκισμοὶ (ἢ ἐφορκισμοὶ ἢ ἐπορκισμοί), δηλ. εὐχές, μὲ τὶς ὁποῖες φυγαδεύεται ὁ διάβολος καὶ ὁ ἄνθρωπος ἀπελευθερώνεται ἀπὸ τὴ δαιμονικὴ κυριαρχία.
Ὁ Ἱερέας ἐμφυςᾶ τρεῖς φὸρὲς στὸ πρόσωπο τοῦ κατηχουμένου. Μᾶς θυμίζει ἔτσι τὸ σχετικὸ περιστατικὸ στὴ δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως περιγράφεται στὴ Γένεση, τὸ πρῶτο βιβλίο τῆς Ἁγίας Γραφῆς: «Ὁ Θὲὸς ἔπλασε τὸν ἄνθρωπο μὲ χῶμα ἀπὸ τὴ γῆ καὶ ἐνεφύσησε στὸ πρόσωπο αὐτοῦ τὴν ἀθάνατη ψυχή» <.–x-tinymce/html à(18). Ἀνανεώνοντας τὸ πρῶτο ἐμφύσημα τοῦ Θεοῦ στὸ πρόσωπο τοῦ Ἀδὰμ κατὰ τὴν δημιουργία, ἡ Βάπτιση εἶναι ἡ ἀναδημιουργία τοῦ ἀνθρώπου, ἡ γέννησή του στὸν καινούριο κόσμο πὸὺ ἐγκαινίασε ὁ μας Ἀδάμ, ὁ Χριστός.
Ἐξ ὀνόματος τοῦ βαπτιζόμενου, ὁμολογεῖ ὁ ἀνάδοχος τὴν πίστη του στὸν Χρὶστὸ καὶ τὴ διάθεσή του νὰ συμπορεύεται διαρκῶς μὲ Ἐκεῖνον. Συντάσσεται μὲ τὸν Χρὶστὸ καὶ ἐκφράζει ἐπίσημα τὴν ἀπόφασή του ἀπαγγέλλοντας δημόσια τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως (τὸ «Πιστεύω»). Ἀρχὴ καὶ προϋπόθεση τῆς μας ζωῆς εἶναι ἡ ἀληθινὴ γνώση τοῦ Θεοῦ, σ’ αὐτὴ τὴν ἀληθινὴ πίστη βαπτίζουμε τώρα τὸ νέο χριστιανό.
Ἀνακεφαλαιώνοντας ὅλα τὰ προηγούμενα, ὁ Ἱερέας προσκαλεῖ τὸν κατηχούμενο πρὸς τὸ Βάπτισμα καὶ παρακαλεῖ τὸν Θὲὸ νὰ καταστεῖ ὁ βαπτιζόμενος πρόβατο λογικὸ τῆς ποίμνης τοῦ Χριστοῦ, ζωντανὸ μέλος τῆς Ἐκκλησίας, υἱὸς ἢ θυγατέρα τοῦ Θεοῦ καὶ κληρονόμος τῆς ἐπουράνιας Βασιλείας Του.
Ἡ Βάπτιση ξεκινᾶ...
ΒάπτισιςΤο Μυστήριο συνεχίζεται πλέον στὸ σολέα ἢ στὸ κέντρο τοῦ Ναοῦ. Ὁ Ἱερέας φορὰ τὸ ἐπιτραχήλιο καὶ τὸ φελόνιο, συνήθως χρώματος λευκοῦ, διὰ τοῦ ὁποίου ἡ Ἐκκλησία φανερώνει τὴ χαρά μας γιὰ τὸ νέο μέλος μας. Ἐκφωνεῖ μπροστὰ ἀπὸ τὴν κολυμβήθρα : «Εὐλογημένη ἡ βασιλεία τοῦ Πὰτρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τὸὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν». Ἡ φράση αὐτή, ποὺ εἶναι ἡ εἰσαγωγὴ καὶ στὴ Θεία Λειτουργία καθὼς καὶ στὸ Γάμο, μᾶς θυμίζει πὼς στὴν παλαιὰ τάξη τῆς Ἐκκλησίας μας οἱ Βαπτίσεις καὶ οἱ Γάμοι τῶν Χριστιανῶν γίνονταν κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας –σήμερα ἕνα μόνο Μυστήριο, αὐτὸ τῆς χειροτονίας τῶν Κληρικῶν, τελεῖται στὴ διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας.
Ὁ Ἱερέας ἐκφωνεῖ τὰ «Εἰρηνικά», δηλ. αἰτήσεις κυρίως γιὰ ἐκεῖνον ποὺ πρόκειται νὰ βαπτισθεῖ. Ἀκολουθεῖ ἡ εὐχὴ τοῦ ἁγιασμοῦ τοῦ νεροῦ μας κολυμβήθρας, ποὺ ὡς ἕνα σημεῖο εἶναι ἴδια μὲ τὴν εὐχὴ τοῦ Ἁγιασμοῦ τῶν ὑδάτων τῶν Θεοφανείων. Μὲ τὴν ἐπίκληση τῆς Ἁγίας Τριάδος, τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιο κατέρχεται καὶ τὸ πρώην ἁπλὸ νερὸ ἐπενδύεται δύναμη θαυμαστή. Τὸ νερό μας κολυμβήθρας ἑπομένως εἶναι Ἁγιασμός. Ὁ μας χριστιανὸς δὲν θὰ καταδυθεῖ σὲ ἁπλὸ νερό, ἀλλά –ὅπως ἀναφέρει χαρακτηριστικὰ ἡ ἁγιαστικὴ Εὐχή- σὲ «ὕδωρ ἀπολυτρώσεως, ὕδωρ ἁγιασμοῦ» ποὺ εἶναι «λοὺτρὸν παλλιγγενεσίας» καὶ φέρνει «καθαρισμὸν σὰρκὸς καὶ πνεύματος». Ἁγιάζεται τὸ νερό, ἁγιάζεται καὶ ὁ βαπτιζόμενος σὲ αὐτό. Ὁ καθαγιασμὸς τοῦ νεροῦ ἀποτελεῖ παλαιότατη ἱεροτελεστικὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ τὴν ἐγκυρότητα τοῦ Μυστηρίου.
Ἡ ἐπάλειψη μὲ εὐλογημένο ἔλαιο – ὁ χριστιανὸς ἀθλητής
Τὴ μεγάλη εὐχὴ τοῦ ἁγιασμοῦ τοῦ νεροῦ ἀκολουθεῖ ἡ εὐχὴ τῆς εὐλογίας τοῦ ἐλαίου. Τὸ λάδι αὐτὸ συμβολίζει τὴν εἰρήνευση καὶ τὴν καταλλαγὴ μὲ τὸν Θεό. Ὁ Νῶε, στὸ τέλος τοῦ κατακλυσμοῦ, ἔστειλε ἕνα περιστέρι, τὸ ὁποῖο ἐπέστρεψε στὴν κιβωτὸ φέροντας στὸ ράμφος του κλωναράκι ἐλιᾶς. Ἔτσι κατάλαβε ὁ Νῶε ὅτι εἶχαν ἀποσυρθεῖ πλέον τὰ νερὰ ἀπὸ τὴν ξηρὰ καὶ εἶχε τελειώσει ὁ κατακλυσμὸς (19). Ἦταν ἄγγελμα χαρᾶς, ἀγαλλίασης, εἰρήνης. Ἀπὸ τότε τὸ περιστέρι καὶ τὸ κλαδὶ ἐλιᾶς εἶναι σύμβολα «καταλλαγῆς καὶ σωτηρίας ἀπὸ τοῦ κατακλυσμοῦ». Πράγματι, τὸ Βάπτισμα συμφιλιώνει τὸν ἄνθρωπο μὲ τὸν Θεό, γι’ αὐτὸ καὶ τὸ ἔλαιο τοῦ Μυστηρίου εἰκονίζει τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν εἰρήνευση μαζί Του.
Ἐπιπλέον, ὅπως οἱ ἀθλητὲς ἀλείφονταν στὴν ἀρχαιότητα μὲ λάδι, ἔτσι καὶ ὁ μας ἀθλητὴς τοῦ Χριστοῦ ποὺ εἰσέρχεται στὸ στάδιο τῶν πνευματικῶν ἀγώνων. Ἀκόμη, ἐπειδὴ τὸ λάδι ἔχει θεραπευτικὲς ἰδιότητες (20), ἡ ἐπάλειψη μὲ αὐτὸ ἀποβλέπει στὴν πνευματικὴ θεραπεία καὶ τὴν προστασία ἀπὸ κάθε δαιμονικὴ ἐπίθεση. Ἐπίσης, τὸ λάδι ἀποτελεῖ μία φυσικὴ πηγὴ φωτός, ὁ νεοφώτιστος λοιπὸν περνᾶ ἀπὸ τὸ σκοτάδι τοῦ διαβόλου στὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ. Ἂς σημειώσουμε τέλος, ὅτι πρόκειται γιὰ μία συνήθεια ποὺ ἀνάγεται στὴν πρακτικὴ τῆς πρώτης Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία στὸ ἔλαιο αὐτὸ ἔβλεπε τὴν ἐπισφράγιση τῶν ἐξορκισμῶν ποὺ τελοῦσαν στοὺς κατηχουμένους. Αὐτὴ ἡ διαδικασία αἰσθητοποιεῖ τὴ θέληση τοῦ κατηχουμένου νὰ ἐγκαταλείψει την «ἀγριέλαιον» (δηλ. τὴν ἀγριελιά του δίχως Θεὸ κόσμου) καὶ νὰ μπολιασθεῖ στὴν «καλλιέλαιον, κοινωνὸς γενόμενος τῆς ἀληθινῆς ἐλαίας», δηλ. τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ.
Προσέρχεται ὁ βαπτιζόμενος γυμνὸς γιὰ νὰ ἀλειφθεῖ μὲ τὸ εὐλογημένο λάδι. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ συμβολίζεται ἡ παντελὴς γύμνωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν παλαιὸ ἄνθρωπο καὶ ἡ ἀπόφασή του νὰ ἐνδυθεῖ τὸν Ἴδιο τὸν Χριστό. Μαζὶ μὲ τὰ παλαιά του ροῦχα ἀφήνει στὴν ἄκρη καὶ τὶς συνέπειες τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος. Μετὰ τὴ Βάπτιση θὰ ἐνδυθεῖ νέα ροῦχα, διότι εἶναι μας ἄνθρωπος, μὲ τὴ δυνατότητα ὑπέρβασης τῆς φθορᾶς καὶ τοῦ θανάτου.
Ὁ Ἱερέας ἀλείφει σταυροειδῶς μὲ τὸ εὐλογημένο λάδι τὸ μέτωπο, τὸ στῆθος, τὸ στόμα, τὰ χέρια, τὰ πόδια, τὰ αὐτιὰ καὶ τὰ μετάφρενα (δηλ. τὰ νῶτα) τοῦ βαπτιζομένου. Χρίει τὸ μέτωπο γιὰ νὰ εὐλογηθεῖ ὁ νοῦς του, τὸ στῆθος γιὰ νὰ ἁγιασθεῖ ἡ καρδιά του, τὸ στόμα γιὰ νὰ ὁμολογεῖ πάντοτε τὴν ἀλήθεια, τὰ χέρια γιὰ νὰ ἐργάζεται διαρκῶς τὴν ἀρετή, τὰ πόδια γιὰ νὰ τρέχει στὸν εὐθὺ δρόμο τῆς ἁγιότητας, τὰ αὐτιὰ γιὰ νὰ ἐνδυναμωθεῖ στὴν ἀκρόαση τῶν θείων λόγων καὶ τὰ μετάφρενα γιὰ νὰ εὐωδιάζει πνευματικὰ ὅλη ἡ ζωὴ τοῦ βαπτιζομένου. Ὁ ἀνάδοχος συνεχίζει ἁπλώνοντας τὸ λάδι μὲ τὶς παλάμες του ὁμοιόμορφα σὲ ὅλο τὸ σῶμα. Ἡ ἐπάλειψη ὁλόκληρου τοῦ σώματος τοῦ κατηχουμένου μὲ λάδι φανερώνει τὴν πλήρη ἀναγέννησή του καὶ τὴν ἔνταξή του στὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας.
Ἀπὸ τὰ ἀνωτέρω συμπεραίνουμε τὴ σπουδαιότητα τῆς συγκεκριμένης λειτουργικῆς κίνησης, γι’ αὐτὸ καὶ συμβουλή μας εἶναι τὸ λάδι τῆς Βάπτισης νὰ εἶναι καθαρὸ ἐλαιόλαδο καὶ ὄχι νοθευμένο σπορέλαιο. Ἡ εὐλάβεια τῶν πατέρων μας ἄλλωστε μᾶς ἔχει διδάξει νὰ χρησιμοποιοῦμε στὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ ὅ,τι καλύτερο καὶ ἁγνότερο.
Στὸ ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος
Φθάνουμε τώρα σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς πιὸ βασικὲς στιγμές, ποὺ εἶναι οἱ τρεῖς καταδύσεις στὸ ἁγιασμένο νερό. Τὴν κάθε μιὰ τοὺς συνοδεύει ἡ ἐκφώνηση τοῦ ὀνόματος ἑνὸς Προσώπου τῆς Ἁγίας Τριάδος: «Βαπτίζεται ὁ δοῦλος/ἡ δούλη τοῦ Θεοῦ ... εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρός, καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, Ἀμήν.» Βαπτίζεται ὁ νεοφώτιστος στὸ ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος καὶ λογίζεται πλέον μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Ἡ Ἐκκλησία βαπτίζει τοὺς πιστοὺς στὸ ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος, διότι αὐτὸ ἀκριβῶς παρήγγειλε ὁ Χριστὸς στοὺς μαθητὲς καὶ ἀποστόλους: Πορευθέντες οὖν, μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πὰτρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (Μάτθ. 28,19).
Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος παραβάλλει τὴν τριπλῆ κατάδυση καὶ ἀνάδυση στὸ ἁγιασμένο νερὸ μὲ τὴν τριήμερη ταφὴ καὶ ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ (21). Ἂς μὴ μᾶς παραξενεύει αὐτό, ἀφοῦ φυσικὰ ἀναφερόμαστε στὴν πνευματικὴ διάστασή μας. Ὅπως ὁ Χριστὸς πέθανε καὶ ἀναστήθηκε, ἔτσι, μὲ τὴ δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ποὺ ἐνεργεῖ μέσα στὴν Ἐκκλησία μας, αὐτὸς ποὺ βαπτίζεται συμμετέχει στὴν τριήμερη Ταφὴ καὶ Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου, πεθαίνει ὡς ἄνθρωπος μακριὰ ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ γεννιέται ὡς ἄνθρωπος ἑνωμένος μὲ τὸ Θεό.
Ὁ βαπτιζόμενος καταδύεται στὸ ἁγιασμένο νερό μας κολυμβήθρας εἰκονίζοντας τὸ θάνατο τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου, τῆς ἁμαρτίας καὶ τῆς παρακοῆς, καθὼς ἐξαλείφονται οἱ συνέπειες τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος. Καὶ καθὼς τρεῖς φορὲς ἀναδύεται, εἰκονίζει τὴν ἀνάσταση, τὴν ἀναγέννηση στὴν ἐν Χριστῷ ζωῇ, τὴν εἴσοδο στὴν Ἐκκλησία, τὸν ἐρχομό του στὴν οἰκογένεια τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ καθὼς γίνεται κληρονόμος τῆς οὐράνιας βασιλείας.
Ὁ Ἱερέας παραδίδει τὸν βαπτισμένο στὸν ἀνάδοχο (στὴν περίπτωση τοῦ νηπιοβαπτισμοῦ, στὴν ἀγκαλιὰ τοῦ ἀναδόχου). Ἡ στιγμὴ εἶναι καθοριστική. Ὁ νονός/ἡ νονὰ ἀναδέχεται τὸν νεοβαπτισθέντα καὶ ταυτόχρονα ἀποδέχεται τὴ μεγάλη εὐθύνη, ποὺ τοῦ ἐμπιστεύεται ἡ Ἐκκλησία, νὰ τὸν κατηχήσει, νὰ τοῦ διδάξει τὶς βασικὲς ἀλήθειες τῆς ὀρθόδοξης πίστης καὶ νὰ ὁδηγήσει τὰ πρῶτα βήματά του στὸ Ναό.
Τὸ ἱερὸ Μυστήριο τοῦ Χρίσματος
Χρίσμαέχέί ἔλθει ἡ ὥρα τοῦ Χρίσματος, διὰ τοῦ ὁποίου ὁ χριώμενος λαμβάνει τὰ χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ τὴ σφραγῖδα τῆς υἱοθεσίας του ἀπὸ τὸν Θεό. Τὸ Χρῖσμα ἀποτελεῖ ξεχωριστὸ Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας μας, τὸ ὁποῖο τελεῖται ἐντὸς τοῦ Βαπτίσματος. Ὅπως στὴ Βάπτιση τοῦ Χριστοῦ ἐμφανίσθηκε τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιο μὲ μορφὴ περιστεριοῦ ἀμέσως μετὰ τὴν ἀνάδυση τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τὸν Ἰορδάνη ποταμό, ἔτσι καὶ ἀμέσως μετὰ τὴν ἀνάδυση τοῦ νέου χριστιανοῦ ἀπὸ τὴν κολυμβήθρα ἀκολουθεῖ τὸ Χρῖσμα, ποὺ καθιστᾶ τὸν ἄνθρωπο κοινωνὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Τὸ ὁρατὸ σημεῖο τῶν χαρισμάτων τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὸν νεοφώτιστο εἶναι τὸ Ἅγιο Μύρο. Ὁ Ἱερέας χρίει σταυροειδῶς μὲ Ἅγιο Μύρο τὰ μέλη τοῦ βαπτισθέντος, ἐκφωνῶντας σὲ κάθε χρίση τὴν εὐχή: «Σφραγὶς δωρεᾶς Πνεύματος Ἁγίου. Ἀμήν», γιὰ νὰ ἀξιωθεῖ ὁ βαπτισμένος τὴ δωρεὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Πιὸ συγκεκριμένα χρίεται α) στὸ μέτωπο, γιὰ νὰ κατοπτρίζεται στὸ πρόσωπό του ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ, β) στὰ αὐτιά, γιὰ νὰ ἀκούει καὶ νὰ ἐφαρμόζει τὸ Εὐαγγέλιο (22), γ) στὴν ὄσφρηση, γιὰ νὰ εἶναι διαρκῶς ἡ ζωὴ τοῦ «εὐωδία Χριστοῦ» (23), δ) στὸ στῆθος, ὡς θώρακα τῆς δικαιοσύνης ποὺ ἀποκρούει τὶς ἐπιθέσεις τοῦ διαβόλου, ε) στὰ χέρια, γιὰ νὰ ἐργασθεῖ τὶς ἐντολὲς Θεοῦ, καὶ στ) στὰ πόδια, γιὰ νὰ πορεύεται πάντοτε τὴν ὁδὸ τοῦ Κυρίου.
Ὁ νεοφώτιστος, ὡς «νήπιος ἐν Χρίστῷ», λαμβάνει ἀνεξίτηλα στὴν ψυχή του τὶς δωρεὲς καὶ τὰ χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὅπως ὅλοι ἀνεξαιρέτως οἱ βαπτισμένοι. Ἡ θεία χάρη σφραγίζει τὴ νέα του ζωή, τὸν πλημμυρίζει τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιο γιὰ νὰ τὸν ἐνισχύει, νὰ τὸν στερεώνει στὴν ὀρθὴ πίστη καὶ νὰ τὸν κατευθύνει στὴν πνευματικὴ ζωή. Ὁ νεοφώτιστος γίνεται τώρα «ναὸς τοῦ Θεοῦ» (24). Ἔλαβε «ἀντίτυπο τοῦ χρίσματος μὲ τὸ ὁποῖο χρίσθηκε ὁ Ἴδιος ὁ Χριστὸς» (25) μας -ὅπως ὁ Κύριος- ἔτσι κι ἐκεῖνος καθίσταται προφήτης, ἱερέας καὶ βασιλιᾶς: Προφήτης διότι μπορεῖ νὰ βλέπει καὶ νὰ συμμετέχει στὰ μυστήρια τοῦ Θεοῦ, ἱερέας διότι θὰ προσφέρει πλέον τὸν ἑαυτό του θυσία στὸν Θεὸ μὲ τὴν ἁγία ζωή του, καὶ βασιλιᾶς διότι μπορεῖ νὰ ἐξουσιάζει τὰ πάθη του καὶ νὰ ἀξιωθεῖ τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν.
Μία ὡραία παρομοίωση μᾶς θυμίζει ὅτι, στὰ βασιλικὰ ἀνάκτορα ὅταν ἀποκτοῦσαν ἕνα νέο θησαυρό, τὸν σφράγιζαν μὲ τὴ βασιλικὴ σφραγῖδα. Ἔτσι καὶ ἡ Ἐκκλησία τὸ νέο θησαυρό μας, δηλ. τὸν νέο πιστό, ἀμέσως μετὰ τὸ Βάπτισμά του, δηλ. ἀμέσως μετὰ τὴν εἴσοδό του στὴν Ἐκκλησία, τοῦ παρέχει τὴ βεβαίωση πὼς ἀνήκει πλέον στὸν Βασιλέα Χριστό, τὴ σφραγῖδα ὅτι ἔλαβε τὰ χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (26).
Ὁ Χριστὸς μίλησε «πὲρὶ τοῦ Πνὲύματος ὁὗ ἔμελλον λὰμβάνειν οἱ πιστεύοντες εἰς αὐτόν» (Ἴωάν. 7,39). Τὸ Βάπτισμα καθαρίζει τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν προετοιμάζει νὰ δεχθεῖ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, διὰ τοῦ Χρίσματος. Ἀρχικὰ οἱ Ἀπόστολοι ἔθεταν τὰ χέρια τοὺς πάνω στὰ κεφάλια τῶν βαπτιζομένων γιὰ νὰ τοὺς μεταδώσουν τη Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου καὶ καθὼς αὐξανόταν ὁ ἀριθμὸς τῶν πιστῶν, ἡ ἐπίθεση τῶν χειρῶν ἀντικαταστάθηκε μὲ τὴν τέλεση τοῦ Χρίσματος (κυρίως ἀπὸ τὸν 2ο μ.Χ. αἰῶνα).
Τὸ Ἅγιο Μύρο –μὲ τὸ ὁποῖο χρίεται ὁ νεοβαπτισμένος- εἶναι μῖγμα ἐλαίου μὲ ἄλλες σαράντα ἀρωματώδεις οὐσίες -π.χ. κιννάμωμο, ἴριδα, μαστίχα Χίου, ἀγγελική, σάψιχο (μαντζουράνα), μύρα, μυροβάλανο, ζιγγίβερη (πιπερόριζα), νάρδο, φύλλα ἰνδικοῦ, οἶνος κ.ἄ. Χρησιμοποιοῦνται ἀρωματικὰ φυτά, δρόγες (27) καὶ αἰθέρια ἔλαια, ἀπὸ τὰ ὁποῖα τὸ σημαντικότερο εἶναι τὸ ροδέλαιο. Τὰ συστατικὰ αὐτά, μὲ διάφορες παραλλαγὲς καὶ προσθῆκες, ἐμφανίζονται σὲ καταλόγους ἀπὸ τὸν 8ο αἰῶνα μέχρι καὶ τὸ τέλος τοῦ 19ου αἰῶνα.
Τὰ πολλά του ἀρώματα συμβολίζουν τὴν ποικιλία τῶν χαρισμάτων ποὺ χορηγεῖ στὸν χριόμενο πιστὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα.
Τὸ Ἅγιο Μύρο παρασκευάζεται, κατὰ παλαιὸ προνόμιο, ἀποκλειστικὰ ἀπὸ τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη, περίπου κάθε δέκα χρόνια.
Ἡ Παρασκευή του (ἔψησις) ἀρχίζει τὴ Μεγάλη Δευτέρα τὸ πρωὶ μετὰ τὴν Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία, ὁπότε ἁγιάζονται τὰ βασικὰ συστατικὰ τοῦ Μύρου κατὰ τὴ διάρκεια εἰδικῆς Ἀκολουθίας. Προΐσταται ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης, ὁ ὁποῖος ραντίζει μὲ Ἁγιασμὸ τοὺς λέβητες, τὰ σκεύη καὶ τὰ ὑλικὰ γιὰ τὴν παρασκευὴ τοῦ Ἁγίου Μύρου, ἐνῷ μὲ τὰ δικηροτρίκηρα ἀνάβει τοὺς πέντε λέβητες καὶ διαβάζει περικοπὲς ἀπὸ τὸ Εὐαγγέλιο.
Ἡ διαδικασία αὐτὴ ἐπαναλαμβάνεται τὴ Μέγ. Τρίτη καὶ τὴ Μέγ. Τετάρτη, ὁπότε τὸ Μύρο, διαυγὲς πλέον, μεταγγίζεται σὲ μεγάλους ἀργυροῦς ἀμφορεῖς. Τὴ Μ. Πέμπτη τὸ πρωί, στὴ Θεία Λειτουργία, στὴν ὁποία προεξάρχει ὁ Πατριάρχης, τελεῖται ὁ καθαγιασμὸς τοῦ Μύρου ποὺ παρασκευάσθηκε. Κατόπιν μεταφέρεται στὸ Μυροφυλάκιο τοῦ Πατριαρχείου καὶ ἀποστέλλεται σὲ ὅλες τὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, προκειμένου νὰ χρησιμοποιηθεῖ κατὰ τὸ μυστήριο τοῦ Χρίσματος (28).
Φορῶντας τὴν καινούρια στολὴ καὶ τὸν Σταυρό
Μετὰ τὸ Χρῖσμα λαμβάνουν χώρα ἡ τριχοκουρία, ἡ ἔνδυση καὶ ἡ ἀπόλουση (29). Ὁ Ἱερέας σταυροειδῶς κόβει (κείρει) τρίχες ἀπὸ τὴν κεφαλὴ τοῦ βαπτισμένου καὶ τὶς ρίχνει εἴτε μέσα στὴν κολυμβήθρα εἴτε στὸν εἰδικὸ ἀποχετευτικὸ χῶρο τοῦ Ναοῦ, τὸ χωνευτήριο. Ἡ τριχοκουρία ἀποτελεῖ σύμβολο ἀφιέρωσης στὸν Θεὸ καὶ ἀφοσίωσης σ΄ Ἐκεῖνον, ἐπίσης ἔνδειξη ἀποκοπῆς τῶν παθῶν τοῦ βαπτισμένου καὶ τέλος σημεῖο ὅτι ὁ νεοφώτιστος θὰ ἔχει πλέον ὡς κεφαλή του τὸν Ἴδιο τὸν Χριστὸ ἀπορρίπτοντας κάθε περιττὴ ἔννοια.
Ὁ Ἱερέας εὐλογεῖ ἕνα μικρὸ κάλυμμα τῆς κεφαλῆς τοῦ νεοβαπτισθέντος, ποὺ ὀνομάζεται κουκούλιο καὶ συμβολίζει τὴν πνευματικὴ περικεφαλαία ποὺ περιβάλλεται πλέον διὰ τοῦ Βαπτίσματος στὸν ἀγῶνα του κατὰ τῶν παθῶν καὶ τοῦ διαβόλου. Ὁ νεοφώτιστος ἐνδύεται ροῦχα καινούρια, σὲ ἀνάμνηση τοῦ λευκοῦ χιτῶνα ποὺ περιβάλλονταν οἱ πρῶτοι χριστιανοὶ ἀμέσως μετὰ τὸ Βάπτισμά μας καὶ τὰ φοροῦσαν ὁλόκληρη τὴ Διακαινήσιμη ἑβδομάδα.
Ἐδῶ καὶ πάλι θὰ θέλαμε μὲ ἀγάπη νὰ συμβουλεύσουμε : τὰ ροῦχα τοῦ νεοφώτιστου νὰ εἶναι λευκὰ καὶ μόνο λευκά, σύμφωνα μὲ τὸ συμβολισμὸ καὶ τὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας. Τὸ λευκὸ χρῶμα μᾶς θυμίζει τὴν ἐσωτερικὴ καθαρότητα, ποὺ διὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἔλαβε ὁ νεοφώτιστος. Χειροπιαστὸ σημάδι τῆς μας, φωτεινῆς, ὁλόλαμπρης ζωῆς του εἶναι τὸ ντύσιμό του μὲ λευκὰ ροῦχα, μαζὶ μὲ τὴν εὐχή μας νὰ ζεῖ παντοτινὰ μὲ ἀγγελικὴ καθαρότητα, ἐνδεδυμένος τὴ δικαιοσύνη καὶ τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ. Ἂς ἀναλογισθοῦμε καὶ ἂς σεβασθοῦμε αὐτὸν τὸν ἱερὸ συμβολισμό, καὶ ἂς μὴν παρασυρόμεθα ἀπὸ τὶς ἐνδυματολογικὲς προκλήσεις τῶν καταστημάτων ποὺ πωλοῦν βαπτιστικὰ ροῦχα καὶ δυστυχῶς προτείνουν συνήθως ἐπιλογὲς ἐντελῶς ἄσχετες μὲ τὸ βαθύτερο νόημα τοῦ Μυστηρίου ποὺ μόλις τελέσαμε.
Μόλις ἐνδυθεῖ τὰ βαπτιστικά του ἐνδύματα ὁ νεοφώτιστος, ὁ Ἱερέας μὲ μία βρεγμένη πετσέτα σπογγίζει τὸ πρόσωπό του, διαβεβαιώνοντας ὅτι ἔλαβε τὸ ἅγιο Βάπτισμα καὶ τὸ ἅγιο Χρῖσμα. Ἡ ἀπόλουση αὐτὴ εἶναι σήμερα μία καθαρῶς λειτουργικὴ πράξη, ἡ ὁποία μᾶς θυμίζει τὸ λούσιμο τοῦ νεοφώτιστου παλαιότερα ὀκτὼ ἡμέρες μετὰ τὴ Βάπτισή του, κατὰ τὶς ὁποῖες μάλιστα μὲ τὸ λευκό του χιτῶνα συμμετεῖχε στὶς «μυσταγωγικὲς κατηχήσεις», δηλ. παρακολουθοῦσε μαθήματα γύρω ἀπὸ τὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας.
Ὁ Ἱερέας εὐλογεῖ ἐπὶ τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου τὸν βαπτιστικὸ Σταυρὸ καὶ τὸν φορὰ στὸ λαιμὸ τοῦ νεοφώτιστου ἀπαγγέλλοντας τὰ λόγια τοῦ Χριστοῦ «ὅστις θέλει ὀπίσω μοῦ ἀκολουθεῖν, ἀπαρνηςάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταὺρὸν αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθείτω μοὶ» (Μάρκ. 8,34). Ὁ Σταυρὸς κυριολεκτικὰ θὰ κοσμεῖ πλέον τὸ νέο χριστιανό. Ὁ Σταυρὸς θὰ τὸν εὐλογεῖ τὴν κάθε ἡμέρα, θὰ τοῦ θυμίζει τὴ θυσία τοῦ Χριστοῦ ἐπὶ τοῦ Σταυροῦ γιὰ τὴ σωτηρία ὅλων τῶν ἀνθρώπων καὶ θὰ τὸν δυναμώνει στὸν πνευματικό του ἀγῶνα.
Νὰ ἐπισημάνουμε ἐδῶ ὅτι ὁ/ἡ ἀνάδοχος ὀφείλει νὰ προσέξει ὥστε ὁ Σταυρὸς τοῦ ἀναδεκτοῦ του νὰ ἔχει σαφὲς σταυρικὸ σχῆμα καὶ ὄχι ἁπλῶς νὰ εἶναι κάτι ποὺ μοιάζει μὲ Σταυρό. Προσοχή, γιατί διάφορα παράξενα «σχήματα» ποὺ κυκλοφοροῦν ἴσως νὰ μὴν εἶναι τόσο ἀθῶα ὅσο φαίνονται, καθὼς πρόκειται οὐσιαστικὰ γιὰ ἀλλοίωση τῆς ὀρθοπραξίας μας. Ἐπιπλέον νὰ ἐπισημάνουμε ὅτι εἶναι ὑπεραρκετὸς ὁ Σταυρὸς γιὰ νὰ προστατεύει τὸ παιδί. Δὲν χρειάζεται μαζὶ μὲ τὸν Σταυρὸ νὰ κρεμᾶμε καὶ χάντρες θαλασσιές, «ματάκια», ὁμοιώματα σκόρδου κλπ. Ὅλα αὐτὰ εἶναι δεισιδαιμονίες καὶ ἐκφάνσεις μαγείας, ἐπιρροὴ σκοτεινῶν σατανιστὼν δυνάμεων, ποὺ μᾶς γυρνοῦν πολλοὺς αἰῶνες πίσω, κυριολεκτικὰ ὁ χειρότερος μεσαίωνας, φανερώνοντας ἔλλειψη παιδείας, ἔλλειψη πολιτισμοῦ, φυσικὰ καὶ ἔλλειψη πίστεως. Ὅπως χαρακτηριστικὰ λέγεται: «Ὁ διάβολος δὲν βγάζει τὸν διάβολο». Βάζοντας «ματάκια» καὶ ἄλλα παρόμοια, ἀμφιβάλλουμε γιὰ τὴ δύναμη τοῦ Σταυροῦ. Ὅμως, ὁ Σταυρὸς ἀρκεῖ. «Ἡ ἀήττητος καὶ ἀκατάλυτος καὶ θεία δύναμις τοῦ τιμίου καὶ ζωοποιοῦ Σταυροῦ» (30) ἂς γίνει ἡ προστασία ἀλλὰ καὶ ἡ ὀμορφιὰ τῆς ζωῆς τοῦ παιδιοῦ ποὺ βαπτίσαμε.
Μὲ τὴν ἴδια θεώρηση ἂς ἑτοιμάσουμε τόσον τὰ «μαρτυρικά», δηλ. ἕνα σταυρουδάκι ἢ εἰκονίτσα τοῦ Χριστοῦ ἢ τῆς Παναγίας, χωρὶς χαϊμαλιὰ καὶ καρτούνς (.), ὅσον καὶ τὶς μπομπονιέρες, ποὺ καὶ αὐτὲς μποροῦν νὰ ἔχουν ἐμφάνιση ἁρμόζουσα μὲ τὸ ἱερὸ Μυστήριο –ἡ προετοιμασία καὶ διανομή μας φυσικὰ εἶναι προαιρετική, δὲν ἀποτελοῦν στοιχεῖα ἀπαραίτητα γιὰ τὴν ἐπιτέλεση τῆς Βαπτίσεως.
Ὅλοι μαζὶ στὸ χορό
Λαμπροφορεμένος μὲ τὰ βαπτιστικά του ἐνδύματα (τὰ ἐμφώτεια) ὁ νεοφώτιστος στέκεται ἀπέναντι ἀπὸ τὸν Ἱερέα. Μαζί του καὶ ὁ/ἡ ἀνάδοχος. Κρατοῦν ἀναμμένη λαμπάδα, σύμβολο τοῦ φωτισμοῦ ποὺ ἔλαβε ὁ βαπτισμένος ἀπὸ τὸν Χριστὸ (31), ὁ Ὁποῖος εἶναι «τὸ φῶς τοῦ κόσμου» (Ἰωάν. 8,12), ἀλλὰ καὶ προσδοκία ὁ βαπτισμένος νὰ ἀποτελεῖ διαρκῶς φῶς στοὺς γύρω του. Τὸ Βάπτισμα λέγεται καὶ «φώτισμα», καθὼς ὁ ἄνθρωπος περνᾶ ἀπὸ τὸ σκοτάδι τῆς ἁμαρτίας στὸ φῶς τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ, φωτίζεται ὁ ἄνθρωπος καὶ ὅλη ἡ ζωή του μπορεῖ πλέον νὰ ἀκτινοβολεῖ το φῶς τῆς θείας ἀγάπης (32). Ὅταν βαπτιζόμαστε ἡ ψυχή μας λάμπει περισσότερο κι ἀπὸ τὴν ἥλιο, γιατί ἔχει καθαρισθεῖ ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα (33).
Ὅλοι μαζὶ συμμετέχουν στὴν περιφορὰ γύρω ἀπὸ τὴν κολυμβήθρα. Εἶναι ἕνας πνευματικὸς χορός, μία ἐκδήλωση χαρᾶς καὶ πανηγυρισμοῦ γιὰ τὸ ὅτι ἕνας ἀκόμη ἄνθρωπος δέχθηκε τὴ σωτηρία καὶ ἐντάχθηκε στὴν Ἐκκλησία. Ὁ Ἱερέας, ὁ νεοφώτιστος καὶ ὁ ἀνάδοχος τελοῦν τὸν χορὸ στὴ γῆ, ἐνῷ τὴν ἴδια ὥρα οἱ Ἄγγελοι καὶ οἱ Ἅγιοι συμμετέχουν σὲ ἕνα παρόμοιο χορὸ ἀγαλλίασης καὶ πανηγυρισμοῦ στὸν οὐρανὸ (34). Μᾶς ὑπενθυμίζει ὁ χορὸς αὐτὸς τὴν πομπὴ ποὺ σχημάτιζαν οἱ νεοφώτιστοι, μετὰ τὸ Βάπτισμά μας, ἀπὸ τὸ Βαπτιστήριο ἕως τὸν Ναό, ὅπου τοὺς ὑποδέχονταν οἱ πιστοί, τοὺς ἀσπάζονταν «φιλήματι ἁγὶῳ» καὶ τελοῦσαν τὴ Θεία Λειτουργία, στὴν ὁποία οἱ νεόφυτοι κοινωνοῦσαν γιὰ πρώτη φορὰ τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων.
Ψάλλουν χορωδιακὰ τρεῖς φορές «Ὅσοὶ εἰς Χρὶστὸν ἐβαπτίσθητε, Χρὶστὸν ἐνεδύσασθε, Ἀλληλοῦΐια», δηλ. ὅποιος βαπτίζεται στὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, ἐνδύεται τὸν Ἴδιο τὸν Χριστό. Μεγαλειώδης ἔκφραση ἀπὸ τὴν ἐπιστολὴ τοῦ Ἀποστόλου Παύλου πρὸς τοὺς Γαλάτες (κέφ. 3, στίχ. 27). Φανερώνει ὅτι στὸ Μυστήριο ὁ πιστὸς δὲν φορὰ πιὰ τὸν παλαιὸ ἄνθρωπο, ἀλλὰ ἑνώνεται μὲ τὸν Χριστὸ καὶ γίνεται καὶ ὁ ἴδιος παιδὶ τοῦ Θεοῦ. Ξεντύνεται τὴ φθορὰ καὶ ντύνεται τὴν ἀφθαρσία. Ἀπογυμνώνεται τὸν θάνατο καὶ ἐνδύεται τὴν ἀθανασία. Εἶναι συμπολίτης τῶν Ἁγίων καὶ συνοδοιπόρος τῶν Ἀγγέλων.
«Μὲ τὸ ἱερὸ Βάπτισμα ὁ μας χριστιανὸς δέχεται καὶ φιλοξενεῖ μέσα του τὸν Χριστό. Ἡ ζωὴ τοῦ Χριστοῦ προσφέρεται διὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὴν ψυχὴ ποὺ ἀναγεννήθηκε «ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ». Ἡ ἔνδυση ὅμως τῆς αὐτοσυνειδησίας τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ ἐσωτερικὴ καὶ γνήσια ταυτότητα τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ἀποκατάσταση τοῦ «κατ’ εἰκόνα». Ἡ ἔνδυση τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τὸν βαπτισθέντα εἶναι ἡ «ἐν δυνάμει» χριστοποίησή του. Πρέπει νὰ γίνει Χριστός. Νὰ ἀποκτήσει τὴν ὑπαρκτικὴ διαφάνεια τῆς παρουσίας καὶ τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ» (35) .
Ὁ «Ἀπόστολος» καὶ τὸ «Εὐαγγέλιο» τῆς Βάπτισης
Ἀκολουθοῦν τὰ ἁγιογραφικὰ ἀναγνώσματα τοῦ ἱεροῦ Μυστηρίου: τὸ ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα ἀπὸ τὴν πρὸς Ρωμαίους ἐπιστολὴ τοῦ Ἀποστόλου Παύλου (κεφάλαιο 6ο, στίχοι 3 – 11) καὶ τὸ εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα ἀπὸ τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιο (κεφάλαιο 28ο, στίχοι 16 – 20). Ἂς τὰ μελετήσουμε.
Α. Τὸ ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα
Ἀδελφοί,
3 ὅσοι ἐβαπτίσθημεν εἰς Χρίστὸν ᾿Ιησοῦν, εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν·
4 συνετάφημεν οὖν αὐτῷ διὰ τοῦ βὰπτίσματος εἰς τὸν θάνατον, ἵνα ὥσπερ ἠγέρθη Χρὶστὸς ἐκ νεκρῶν διὰ τῆς δόξης τοῦ πάτρός, οὕτω καὶ ἡμεῖς ἐν καῖνότητι ζωῆς περιπατήσωμεν.
5 εἰ γὰρ σύμφυτοι γὲγόναμεν τῷ ὁμοιώματι τοῦ θὰνάτου αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀναστάσεως ἐσόμεθα,
6 τοῦτο γίνώσκοντες, ὅτι ὁ παλαιὸς ἡμῶν ἄνθρωπος συνεσταυρώθη ἵνα καταργηθῇ τὸ σῶμα τῆς ἁμαρτίας, τοῦ μὴκέτι δουλεύειν ἡμᾶς τῇ ἁμαρτίᾳ·
7 ὁ γὰρ ἀποθανὼν δεδικαίωται ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας.
8 εἰ δὲ ἀπεθάνομεν σὺν Χρίστῷ, πιστεύομεν ὅτι καὶ σὺζήσομεν αὐτῷ,
9 εἰδότες ὅτι Χρὶστὸς ἐγερθεὶς ἐκ νεκρῶν οὐκέτι ἀποθνήσκει, θάνατος αὐτοῦ οὐκέτι κυριεύει.
10 ὃ γὰρ ἀπέθανε, τῇ ἁμαρτίᾳ ἀπέθανεν ἐφάπαξ, ὃ δὲ ζῇ, ζῇ τῷ Θέῷ.
11 οὕτω καὶ ὑμεῖς λὸγίζεσθε ἑαυτοὺς νεκροὺς μὲν εἶναι τῇ ἁμαρτίᾳ, ζῶντας δὲ τῷ Θὲῷ ἐν Χρίστῷ ᾿Ιησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν.
Ἡ ἀπόδοση τοῦ ἀποστολικοῦ ἀναγνώσματος στὰ νεοελληνικά :
Ἀδελφοί μου,
(στίχος 3) ὅσοι βαπτισθήκαμε μὲ τὴν πίστη στὸν Ἰησοῦ Χριστό, βαπτισθήκαμε συγχρόνως στὸ θάνατο Αὐτοῦ (διὰ τῆς σταυρώσεως τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου ποὺ ὑπάρχει μέσα μας).
(4) Ἔχουμε ταφεῖ, λοιπόν, μαζὶ μὲ Αὐτὸν διὰ τοῦ βαπτίσματος καὶ γίναμε μέτοχοι στὸ θάνατό Του, προκειμένου, ὅπως ἀκριβῶς ἀναστήθηκε ὁ Χριστὸς ἐκ νεκρῶν διὰ τῆς δόξης τοῦ οὐρανίου Πατέρα, ἔτσι καὶ ἐμεῖς νὰ ἀναστηθοῦμε καὶ νὰ ζήσουμε μία νέα ζωή, σύμφωνη πρὸς τὸ θέλημα Ἐκείνου.
(5) Διότι, ἐάν, σὰν δύο δένδρα ἀδιάσπαστα ἑνωμένα σὲ ἕνα, γίναμε ἕνα σῶμα μὲ τὸν Χριστὸ διὰ τοῦ βαπτίσματος, ποὺ εἶναι ὁμοίωμα τοῦ σταυρικοῦ Τοῦ θανάτου, κατὰ φυσικὴ συνέπεια θὰ γίνουμε ἕνα μὲ Αὐτὸν καὶ στὴν ἀνάστασή Του (δηλ. θὰ ἀναστηθοῦμε καὶ ἐμεῖς ἔνδοξοι, ὅπως καὶ Ἐκεῖνος),
(6) γνωρίζοντας τοῦτο, ὅτι ὁ παλαιὸς ἡμῶν ἄνθρωπος, ἡ διεφθαρμένη ἀπὸ τὴν ἁμαρτία φύση μας, σταυρώθηκε μαζὶ μὲ τὸν Χριστὸ διὰ τοῦ βαπτίσματος, γιὰ νὰ ἀτονήσει πλέον καὶ νὰ εἶναι σὰν πεθαμένο τὸ σῶμα μας ἀπέναντι στὴν ἁμαρτία, ὥστε νὰ μὴ γίνουμε πάλι δοῦλοι τῆς ἁμαρτίας.
(7) Διότι ἐκεῖνος ποὺ πέθανε ἔχει πλέον ἐλευθερωθεῖ ἀπὸ τὸν κίνδυνο τῆς ἁμαρτίας (δεδομένου ὅτι ὁ νεκρὸς οὔτε πειράζεται οὔτε ἁμαρτάνει).
(8) Ἐφ’ ὅσον μας, διὰ τοῦ βαπτίσματος, ἔχομε πεθάνει μαζὶ μὲ τὸν Χριστό, ὡς πρὸς τὴν ἁμαρτία, πιστεύομε ὅτι καὶ θὰ ζήσουμε ἔνδοξοι μαζί Του στὴν αἰωνιότητα.
(9) Διότι γνωρίζουμε πολὺ καλά, ὅτι ὁ Χριστὸς καθὼς ἀναστήθηκε ἐκ τῶν νεκρῶν δὲν πεθαίνει πλέον ποτέ, ὁ θάνατος δὲν ἔχει καμμία ἀπολύτως ἐξουσία καὶ κυριότητα πάνω Του.
(10) Καὶ δὲν τὸν κατακυριεύει πλέον ὁ θάνατος, διότι, τὸν σταυρικὸ θάνατο τὸν ὑπέστη τότε ὁ Κύριος, ἅπαξ διὰ παντός, διὰ νὰ ἐξαλείψει τὴν ἁμαρτία. Καὶ τὴν ζωή, τὴν ὁποία ζεῖ τώρα, τὴν ζεῖ αἰωνίως ἔνδοξος πλησίον τοῦ Θεοῦ.
(11) Ἔτσι καὶ ἐσεῖς θὰ θεωρεῖτε πλέον τοὺς ἑαυτούς μας, νεκροὺς ὡς πρὸς τὴν ἁμαρτία, ζωντανοὺς δὲ γιὰ τὸν Θεὸ διὰ μέσου τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ Κυρίου μας.
Β. Τὸ εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα
Τῷ καὶρῷ ἐκείνῳ,
16 Οἱ ἕνδεκα μαθηταὶ ἐπορεύθησαν εἰς τὴν Γαλιλαίαν, εἰς τὸ ὄρος ὁὗ ἐτάξατο αὐτοῖς ὁ ᾿Ιησοῦς.
17 καὶ ἰδόντες αὐτὸν προσεκύνησαν αὐτῷ, οἱ δὲ ἐδίστασαν.
18 καὶ προσελθὼν ὁ ᾿Ιησοῦς ἐλάλησεν αὐτοῖς λέγων· ἐδόθη μοὶ πᾶσα ἐξουςία ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς.
19 πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βὰπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πὰτρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ῾Ἁγίου Πνέύματος,
20 δὶδάσκοντες αὐτοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν· καὶ ἰδοὺ ἐγὼ μεθ᾿ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος. ᾿Ἄμήν.
Ἡ ἀπόδοση τοῦ εὐαγγελικοῦ ἀναγνώσματος στὰ νεοελληνικά :
Ἐκεῖνο τὸν καιρό,
(στίχος 16) οἱ ἕνδεκα μαθητὲς τοῦ Χριστοῦ μετέβησαν στὴν Γαλιλαία, στὸ ὅρος τὸ ὁποῖο τοὺς εἶχε ὁρίσει γιὰ συνάντηση ὁ Ἰησοῦς.
(17) Καὶ καθὼς Τὸν εἶδαν, Τὸν προσκύνησαν, μερικοὶ δὲ εἶχαν κάποια ἀμφιβολία νὰ πιστέψουν ὅτι αὐτὸς πράγματι ἦταν ὁ Ἰησοῦς.
(18) Καὶ ἀφοῦ πλησίασε ὅλους ὁ Ἰησοῦς, μίλησε πρὸς αὐτοὺς καὶ εἶπε• «Μοῦ δόθηκε (καὶ ὡς πρὸς ἄνθρωπο) κάθε ἐξουσία στὸν οὐρανὸ καὶ στὴ γῆ.
(19) Λοιπόν, πηγαίνετε τώρα καὶ διδάξετε σὲ ὅλα τὰ ἔθνη τὴν ἀλήθεια. Καὶ αὐτοὺς ποὺ θὰ πιστέψουν καὶ θὰ γίνουν μαθητές μας, νὰ τοὺς βαπτίσετε στὸ ὄνομα τοῦ Πατέρα καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
(20) Διδάσκοντάς μας νὰ τηροῦν ὅλες τὶς ἐντολές, ποὺ σᾶς ἔχω δώσει. Καὶ ἰδού, ἐγὼ θὰ εἶμαι μαζί μας ὅλες τὶς ἡμέρες, μέχρι τὴ συντέλεια τῶν αἰώνων». Ἀμήν.
Μετὰ τὰ ἀναγνώσματα, θὰ ἀκολουθήσει μία μικρὴ δέηση ὑπὲρ τοῦ νεοφώτιστου καὶ τοῦ ἀναδόχου του καὶ μία εὐχή, προσευχὴ πρὸς τὸν Θεὸ νὰ εἶναι ὁ μας πιστὸς πάντοτε εὐλογημένος στὴ ζωή του, νὰ προκόβει σὲ ἡλικία καὶ ἀρετὴ καὶ νὰ ἀξιωθεῖ κάθε ἐπίγειας καὶ οὐράνιας εὐτυχίας.
Τὰ Μυστήρια τοῦ Βαπτίσματος καὶ τοῦ Χρίσματος τελοῦνται μιὰ φορὰ γιὰ τὸν καθένα μας καὶ δὲν ἐπαναλαμβάνονται (36). Ὅπως ἡ φυσικὴ γέννηση τοῦ ἀνθρώπου πραγματοποιεῖται μία καὶ μόνη φορά, ἔτσι καὶ ἡ πνευματική μας ἀναγέννηση μέςῳ τοῦ Βαπτίσματος καὶ τοῦ Χρίσματος μία μόνο φορὰ ἐπιτελεῖται.
Μὲ τὸ Βάπτισμα καὶ τὸ Χρῖσμα ἱερουργεῖται ἡ νέα δυνατότητα τοῦ ἀνθρώπου νὰ μετέχει στὴν ἐν Χριστῷ ζωῇ. Ἡ ἀναγέννησή του εἶναι πλήρης καὶ μπορεῖ πλέον νὰ συμμετάσχει σὲ ὅλα τὰ Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας ὡς κανονικὸ καὶ πλῆρες μέλος μας. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ εὐλογημένη συνήθεια ὁ νεοφώτιστος νὰ μεταλαμβάνει στὴν ἀμέσως ἑπόμενη Θεία Λειτουργία, ποὺ θὰ τελεσθεῖ. Ἂς ἐπισημάνουμε ὅτι ἡ θεία Κοινωνία (τοῦ βρέφους καὶ γενικὰ τοῦ νεοφώτιστου) εἶναι καλὸ νὰ πραγματοποιεῖται ὄχι μόνο τρεῖς φορὲς (κατὰ τὸ ἔθιμο) ἀλλὰ συνεχῶς, κάθε φορὰ ποὺ ἡ φωνὴ τοῦ λειτουργοῦ Ἱερέα μᾶς καλεῖ νὰ προσέλθωμε «μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης» στὴν πνευματικὴ τράπεζα τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Στὴν καινούργια του κατὰ Χριστὸν ζωὴ ὁ νεοφώτιστος, γιὰ νὰ προκόψει πνευματικά, εἶναι ἀπαραίτητο νὰ τρέφεται τακτικὰ μὲ τὸν Οὐράνιο Ἄρτο, δηλ. τὸν Χριστό, κάτι ποὺ φυσικὰ ἰσχύει γιὰ τὸν καθένα μας.
Παραπομπές:
(1) Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, κεφάλαιο 3, στίχοι 1-21
<.–x-tinymce/html à(2) ἀμὴν ἀμὴν λέγω σοι, ἐὰν μή μας γεννηθῇ ἄνωθεν, οὐ δύναται ἰδεῖν τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ (Ιωά. 3,3)
<.–x-tinymce/html à(3) Πῶς δύναται ἄνθρωπος γεννηθῆναι γέρων ὤν; μὴ δύναται εἰς τὴν κοιλίαν τῆς μητρὸς αὐτοῦ δεύτερον εἰσελθεῖν καὶ γεννηθῆναι; (Ιωάν. 3,4)
<.–x-tinymce/html à(4) ἀμὴν ἀμὴν λέγω σοι, ἐὰν μή μας γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ (Ιωάν. 3,5)
<.–x-tinymce/html à(5) Τὸ γεγεννημένον ἐκ τῆς σαρκὸς σάρξ ἐστι, καὶ τὸ γεγεννημένον ἐκ τοῦ Πνεύματος πνεῦμά ἐστι (Ιωάν. 3,6)
<.–x-tinymce/html à(6) Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, Λόγος Μ΄, Εις το Άγιον Βάπτισμα
<.–x-tinymce/html à(7) Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, Έκδοσις ακριβής μας ορθοδόξου πίστεως, kotter, ΙΙ, 82 53 – 57, σελ. 184
<.–x-tinymce/html à(8) Α<.–x-tinymce/html àγίου Γρηγορίου Νύσσης, Εις το Αγιον Πάσχα και περί μας τριημέρου προσθεσμίας. PG 46: 604 CD
<.–x-tinymce/html à(9) Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, Εις την ημέραν μας Φώτων, PG 46, στ. 580 D
<.–x-tinymce/html à(10) Αγίου Νεκταρίου, Μελέται περί των θείων Μυστηρίων, σελ. 18
(11) Πρωτοπρ. Κωνστ. Καλλινίκου, Ο χριστιανικός Ναός και τα τελούμενα εν αυτώ, σελ. 381
(12) Τότε ἐξεπορεύετο πρὸς αὐτὸν Ἱεροσόλυμα καὶ πᾶσα ἡ Ἰουδαία καὶ πᾶσα ἡ περίχωρος τοῦ Ἰορδάνου, καὶ ἐβαπτίζοντο ἐν τῷ Ἰορδάνῃ ὑπ᾿ αὐτοῦ ἐξομολογούμενοι τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν (Ματθ. 3,5-6)
(13) Ο Χριστός «ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ» (Α΄ Πέτρ. 2,22)
(14) Ο Θεός είχε δώσει εντολή στον Ιωάννη να βαπτίζει, μας και μας δικαίους μας Παλαιάς Διαθήκης, κυρίως ως σημάδι κλήσης από τον Θεό και αφιέρωσης σ’ Εκείνον. Το ομολογεί ο μας ο Ιωάννης: «ὁ πέμψας με βαπτίζειν ἐν ὕδατι» (Ιω. 1,33). Ο Χριστός είναι Εκείνος που υπάκουσε στην εντέλεια μας εντολές του Θεού, «ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ» (Φιλλιπ. 2,8), φανερώνοντας μας ανθρώπους να κάνουν το ίδιο, να τηρούν δηλαδή τα σωστικά παραγγέλματα του Θεού
(15) Ο Υιός βαπτίζεται, το Πνεύμα το Άγιο εμφανίζεται με τη μορφή περιστεριού και η φωνή του Θεού Πατέρα ακούγεται να διαβεβαιώνει πως Εκείνος που βαπτίζεται είναι ο Υιός Του ο αγαπητός : καὶ βαπτισθεὶς ὁ Ἰησοῦς ἀνέβη εὐθὺς ἀπὸ τοῦ ὕδατος· καὶ ἰδοὺ ἀνεῴχθησαν αὐτῷ οἱ οὐρανοί, καὶ εἶδε τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ καταβαῖνον ὡσεὶ περιστερὰν καὶ ἐρχόμενον ἐπ᾿ αὐτόν· καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῶν οὐρανῶν λέγουσα· οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα (Ματθ. 3,16-17). Γι’ αυτό και η ονομασία μας εορτή Θεοφάνεια = φανέρωση του (Τριαδικού) Θεού
(16) Αποστόλου Βαρνάβα, απόκρυφος Καθολική Επιστολή, κεφ. ΙΑ΄
(17) Σήμερα συναντούμε παλαιά Βαπτιστήρια , π.χ. στην Εκατονταπυλιανή μας Πάρου, τα οποία παρουσιάζουν σπουδαίο ενδιαφέρον
(18) καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς, καὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν. Γέν. 2,7
(19) καὶ ἀνέστρεψε πρὸς αὐτὸν ἡ περιστερὰ τὸ πρὸς ἑσπέραν, καὶ εἶχε φύλλον ἐλαίας κάρφος ἐν τῷ στόματι αὐτῆς, καὶ ἔγνω Νῶε ὅτι κεκόπακε τὸ ὕδωρ ἀπὸ τῆς γῆς. Γεν. 8,11
(20) Στην παραβολή του καλού σαμαρείτη, πλένει ο σαμαρείτης τα τραύματα του ημιθανούς ιουδαίου με λάδι και κρασί : καὶ προσελθὼν κατέδησε τὰ τραύματα αὐτοῦ ἐπιχέων ἔλαιον καὶ οἶνον. Λουκ. 10.34. Και μας ο πληγωμένος ιουδαίος μας παραβολής εισέρχεται στο πανδοχείο για να θεραπευτεί πλήρως, έτσι και ο κατηχούμενος εισάγεται στο «πανδοχεῖον» της Εκκλησίας για να ιαθεί από τους μώλωπες της αμαρτίας.
(21) Το αποστολικό ανάγνωσμα του Μυστηρίου αναφέρονται ακριβώς σε αυτό
(22) κατά τον λόγο του Κυρίου «ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν, ἀκουέτω» (Μάρκ. 4,9)
(23) Πρβλ. Β΄ Κορινθ. 2,15
(24) Πρβλ. Α΄ Κορινθ. 3,16
(25) Αποστολικαί Διαταγαί, Ζ΄, 22 Migne 1,1012
(26) Μητροφάνη Κριτοπούλου του Αλεξανδρείας, Ομολογία Πίστεως (1625), κεφ. 8, τόμ. Α΄, σελ. 321
(27) δρόγη = φυτική ουσία που χρησιμοποιείται για την Παρασκευή φαρμάκων
(28) καθώς μας και στα εγκαίνια των Ιερών Ναών, στα οποία ο Επίσκοπος χρίει με Άγιο Μύρο την Αγία Τράπεζα, μας τοίχους μας τέσσερις πλευρές του Ναού και τα ιερά σκεύη
(29) Πριν την καθιέρωση του νηπιοβαπτισμού, η τριχοκουρία και η απόλουση γίνονταν οκτώ ημέρες μετά τη Βάπτιση
(30) Ύμνος του Μεγάλου Αποδείπνου, σε ήχο πλ. Β΄
(31) «Λαμπρότητα μας ψυχής» ονομάζει ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος το Βάπτισμα
(32) «Φωτιζόμενοι» λέγονται οι προχωρημένοι στην κατήχηση, οι οποίοι πολύ σύντομα θα ελάμβαναν το Βάπτισμα. Είναι «οἱ μας μας φώτισμα» για μας οποίους ακούμε στην Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία, που τελείται κατά διάρκεια μας Μεγάλης Τεσσαρακοστής
(33) Αγίου Νικολάου Καβάσιλα, Εις την θείαν Λειτουργίαν και περί μας εν Χριστώ ζωής, σ.380
(34) λέγω ὑμῖν ὅτι οὕτω χαρὰ ἔσται ἐν τῷ οὐρανῷ ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι (Λουκ. 15,7)
(35) Ιω. Κορναράκη, Η Θεία Λειτουργία μας υπάρξεως, εκδ. Αφών Κυριακίδη – Θες/νίκη, σ. 68
(36) «Ὁμολογῶ ἕν βάπτισμα εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν» λέμε στο Σύμβολο μας Πίστεως. Και ο Απ. Παύλος σημειώνει: «ἓν σῶμα καὶ ἓν Πνεῦμα... εἷς Κύριος, μία πίστις, ἓν βάπτισμα» (Εφες. 4,4-5).
-Λίγα λόγια γιὰ τὸν ἀνάδοχο, τὰ βαπτιστικὰ καὶ τὰ μετὰ τὴ Βάπτιση
Ὁ ἀνάδοχος εἶναι ὁ ἐγγυητὴς ἀπέναντι στὴ Ἐκκλησία, ποὺ ἀναπληρώνει τὴν ἔλλειψη βούλησης τοῦ νηπίου καὶ ὁμολογεῖ πίστη ἐξ ὀνόματος τοῦ νηπίου. Ἀναλαμβάνει τὴν ὑποχρέωση νὰ διδάξει -μαζὶ μὲ τοὺς γονεῖς – στὸ παιδὶ τὸ περιεχόμενο τῆς πίστης μας.
Ἑπομένως, δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀνάδοχος
α) ὁ μὴ ὀρθόδοξος χριστιανός
β) οἱ μὴ γνωρίζοντες καλὰ τὰ θέματα τῆς ὀρθοδόξου πίστεως καὶ παραβιάζοντες ἐντολὲς καὶ ἀποφάσεις τῆς Ἐκκλησίας μας
γ) τὰ μικρὰ παιδιὰ (κάτω τῆς ἡλικίας τῶν 18 ἐτῶν).
Καλὸ τέλος θὰ εἶναι ὁ ἀνάδοχος νὰ εἶναι ἕνας καὶ ὄχι περισσότεροι.
Τὰ βαπτιστικὰ ροῦχα τοῦ παιδιοῦ πρέπει, σύμφωνα μὲ τὸ συμβολισμὸ τῆς Ἐκκλησίας, νὰ εἶναι λευκά. Σήμερα οἱ ἐνδυματολογικὲς ἀπαιτήσεις ντύνουν τα νεοβάπτιστα, προφανῶς γιὰ λόγους ἐπίδειξης, μὲ «μοντελάκια» διαφόρων χρωμάτων καὶ ὄχι λευκά, ὅπως καὶ θὰ ἔπρεπε. Ἔτσι παραβιάζεται ἕνας οὐσιαστικὸς συμβολισμός, ποὺ ἔχει τὴ θέση του: τὸ λευκὸ χρῶμα συμβολίζει τὴν ἁγνότητα, τὴν καθαρότητα, καὶ ἀκόμη αὐτὸ τὸ ἴδιο τὸ Ἅγιο Πνεῦμα.
Τὰ Μαρτυριάτικα (ἢ μαρτυρικά): Εἶναι ὁ μόνο σταυρὸς ἢ ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας. Τίποτε ἄλλο. Παρατηροῦμε δυστυχῶς κάποιες φορὲς νὰ καρφιτσώνονται στὰ πέτα τῶν προσκεκλημένων ἀπὸ στρουμφάκια μέχρι ...κόκαλα, δόντια, ἢ σχήματα καὶ ἀπομιμήσεις τοῦ σταυροῦ, ποὺ καμία ἀπολύτως σχέση δὲν ἔχουν μὲ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὸ Μυστήριο. Προτιμᾶτε πάντα καθαρὸ τὸ σχῆμα τοῦ σταυροῦ, χωρὶς παραχαράξεις.
Τὸ λάδι: Μὲ αὐτὸ ὁ Ἱερέας χρίει τὸ παιδὶ τελετουργικὰ πρὶν τὴν τριπλῆ κατάδυση καὶ ὁ ἀνάδοχος τὸ ἀλείφει σὲ ὅλο τὸ σῶμα. Ἐπιβάλλεται νὰ εἶναι ἐλαιόλαδο ἁγνὸ καὶ ὄχι σπορέλαιο. Στὴ λατρεία ὅ,τι χρησιμοποιεῖται πρέπει νὰ εἶναι τὸ καλύτερο.
Φωτογραφίες-βίντεο: Εἶναι ὡραῖο νὰ ὑπάρχουν ἐνθύμια ἀπὸ τὶς σημαντικὲς στιγμὲς τῆς ζωῆς μας. Ὅμως καλὸ εἶναι νὰ συστήνετε στοὺς ἀνθρώπους αὐτοὺς νὰ δείχνουν τὸν ἀνάλογο σεβασμὸ στὸ χῶρο καὶ στὸ Μυστήριο, ἀποφεύγοντας φωνὲς ἢ βιαστικὲς κινήσεις καὶ παρατηρήσεις, οἱ ὁποῖες προσβάλουν τὴν τέλεση τοῦ μυστηρίου. Καλὸ θὰ εἶναι ὅλοι νὰ θυμόμαστε ὅτι στὸ Ναὸ ὀφείλουμε νὰ κάνουμε μόνο προσευχή, σήμερα γιὰ τὴ βάπτιση τοῦ νέου μέλους τῆς ἐνορίας μας, καὶ τὸ χρέος τῆς προσευχῆς τὸ ὀφείλουμε ὅλοι μας καὶ ὄχι μόνο οἱ Ἱερεῖς.
Στολισμός μας κολυμπήθρας: Καλὸ θὰ εἶναι νὰ ἀποφεύγεται ὁ στολισμός μας κολυμπήθρας, καὶ γιὰ πρακτικοὺς λόγους. Ἡ ὀμορφιὰ στὸ μυστήριο δὲν εἶναι τὰ λουλούδια, οὔτε τὰ χαλιά, ἀλλὰ ὁ ὀρθόδοξος τρόπος μετοχῆς καὶ ἡ ἀποφυγὴ τῆς ματαιόδοξης ὑπερβολῆς.
Τέλος, καλὸ θὰ εἶναι οἱ μητέρες νὰ φροντίζουν ὥστε τὸ παιδὶ ποὺ θὰ βαπτίσουμε νὰ εἶναι κατὰ τὸ δυνατὸν ξεκούραστο (πολλὰ βρέφη νυστάζουν καὶ κλαῖνε), νὰ μὴν ἔχει φάει πολὺ νωρίτερα, ἀκόμη καὶ νὰ τὸ προετοιμάσουν μὲ μιὰ ἐπίσκεψη στὸ Ναὸ νὰ δεῖ τὸν Ἱερέα ποὺ θὰ τὸ βαπτίσει (πολλὰ παιδιὰ δὲν ἔχουν ξαναδεῖ Ἱερέα καὶ φοβοῦνται.).
Καλὸ θὰ εἶναι βέβαια οἱ γονεῖς νὰ κοινωνοῦν τὸ παιδί μας, μαζὶ μὲ τὸν ἀνάδοχο καὶ τὴ λαμπάδα τῆς Βαπτίσεως, κατὰ παράδοση τὶς ἑπόμενες τρεῖς φορές, ἀλλὰ ἂς μὴν περιοριστοῦν μόνο σὲ τρεῖς, ἀλλὰ σὲ πολὺ περισσότερες. Μάλιστα προσφέρονται οἱ καθημερινὲς θεῖες Λειτουργίες, ποὺ ὁ κόσμος εἶναι λιγότερος καὶ ἡ Θ. Λειτουργία τελειώνει πιὸ νωρίς, ἄρα καὶ οἱ δυσκολίες θὰ εἶναι λιγότερες.
Καλὸ ἐπίσης θὰ εἶναι τὰ παιδιὰ ποὺ βαπτίστηκαν νὰ ἔχουν κάποια πνευματικὴ ἐπικοινωνία μὲ τὸν Ἱερέα ποὺ τὰ βάπτισε, εἶναι μιὰ σχέση σίγουρα ὠφέλιμη καὶ στὶς δύο πλευρές.
Τί χρειαζόμαστε γιὰ τὴ Βάπτιση.
Γιὰ νὰ τελέσουμε τὴν βάπτιση, χρειαζόμαστε τὴ ληξιαρχικὴ πράξη γέννησης τοῦ παιδιοῦ μας.
Ἂν δὲν εἶστε ἐνορῖτες μας καὶ ἀνήκετε ἐνοριακὰ σὲ ἄλλον Ἱερὸ Ναό, τότε ἀπαιτεῖται νὰ πᾶτε στὴν ἐνορία μας, ἔχοντας τὴν ληξιαρχικὴ πράξη γεννήσεως τοῦ παιδιοῦ μας καὶ νὰ ζητῆστε νὰ κάνετε «μεταβίβαση», νὰ σᾶς ἐπιτρέψει δηλαδὴ ὁ Ἱερέας τῆς ἐνορίας μας νὰ κάνετε τὴ Βάπτιση σὲ ἄλλον Ναό.
Μετὰ τὴ Βάπτιση θὰ σᾶς δώσουμε τὴ ληξιαρχικὴ πράξη γεννήσεως τοῦ παιδιοῦ μας συμπληρωμένη πλέον καὶ μὲ τὸ βαπτιστικὸ ὄνομα, καὶ θὰ πρέπει νὰ τὴ δηλώσετε, σὲ εὔλογο διάστημα, στὸ ληξιαρχεῖο ποὺ ἀνήκει ἡ γέννηση. Στὴ συνέχεια, μὲ τὶς νέες ληξιαρχικὲς πράξεις ποὺ θὰ πάρετε, θὰ δηλώσετε τὸ βαπτισμένο πιὰ παιδί μας στὴν οἰκογενειακὴ μερίδα μας.
Τέλος, θέλουμε ἕνα τέταρτο πρὶν ἀπὸ τὴ Βάπτιση νὰ ἔλθουν στὸ γραφεῖο τοῦ Ναοῦ μας οἱ γονεῖς καὶ ὁ ἀνάδοχος, γιὰ νὰ μᾶς δηλώσουν τὸ ὄνομα ποὺ θὰ λάβει στὸ παιδί, καθὼς ἐπίσης καὶ τὰ στοιχεῖα τοῦ ἀναδόχου (ὄνομα, ἐπώνυμο, κατοικία, ἐπάγγελμα), ποὺ θὰ συμπληρώσουμε γιὰ τὸ ἀρχεῖο τοῦ Ναοῦ.
Νὰ σᾶς ζήσει λοιπὸν καὶ καλὸς χριστιανός .