Τι εἶναι τὸ χρῖσμα; Εἶναι τὸ ἱερὸ μυστήριο κατὰ τὸ ὁποῖο, χρισμένων σταυροειδῶς μὲ ἅγιο μύρο τῶν μελῶν τοῦ βαπτισθέντος, κατέρχεται ἡ θεία χάρη ἡ ὁποία σφραγίζει τὴν ἀρξάμενη νέα πνευματικὴ ζωή, διαπτύσσοντας τὰ χαρίσματα τοῦ βαπτίσματος σὲ βίο προσωπικό, θεοφιλῆ καὶ ἐνάρετο. Τὸ χρῖσμα, ἂν καὶ τελεῖται συνημμένως μὲ τὸ βάπτισμα, δὲν εἶναι μέρος τοῦ βαπτίσματος, ἀλλὰ μυστήριο αὐτοτελὲς καὶ ἴδιο. Εἶναι δὲ μυστήριο μὴ ἐπαναλαμβανόμενο.
Στὴ Γραφὴ δὲν ὑπάρχει μὲν σαφὴς μαρτυρία περὶ τῆς ἱδρύσεως τοῦ χρίσματος ἀπ’ εὐθείας ἀπὸ τὸν Κύριο. Ὑπάρχουν ὅμως πολλὲς καὶ σημαντικὲς ἐνδείξεις. Εἶναι τὰ χωρία: «ὁ δὲ βεβαιῶν ἡμᾶς σὺν ὑμῖν εἰς Χρὶστὸν καὶ χρίσας ἡμᾶς Θέός, ὁ καὶ σφραγιςάμενος ἡμᾶς καὶ δὸὺς τὸν ἀρραβῶνα τοῦ Πνὲύματος ἐν ταῖς κὰρδίαις ἡμῶν» (Πρὸς Κορινθίους B΄, κέφ. Ἄ´, 21-22)• «καὶ ὑμεῖς, τὸ χρῖσμα ὃ ἐλάβατε ἀπ᾿ αὐτοῦ, ἐν ὑμῖν μένει, καὶ οὐ χρὲίαν ἔχετε ἵνα μας δὶδάσκῃ ὑμᾶς...» (Ἐπιστολὴ Ἰωάννου Α΄, κέφ. Β΄, 27). Στὰ χωρία αὐτὰ βέβαια ἡ χρίση μπορεῖ νὰ ἐκληφθεῖ μὲ ἔννοια γενική, ὡς ἐσωτερικὴ διὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος βεβαίωση.
Σημαντικότερη μαρτυρία περὶ τῆς θείας ἀρχῆς τοῦ χρίσματος καὶ βεβαίωση ὅτι τοῦτο εἶναι μυστήριο ξεχωριστὸ ἀπὸ τὸ βάπτισμα, εἶναι τὰ ὅσα λέγονται στὶς «Πράξεις τῶν Ἀποστόλων», περὶ τῶν ἀποστόλων Πέτρου καὶ Ἰωάννου, οἱ ὅποιοι στάλθηκαν στὴ Σαμάρεια γιὰ νὰ ἐπιθέσουν τὰ χέρια μας στὶς κεφαλὲς τῶν βαπτισθέντων ἀπὸ τὸ διάκονο Φίλιππο καὶ νὰ τοὺς μεταδώσουν Πνεῦμα Ἅγιο. Ὁμοίως καὶ ὅ,τι λέγεται περὶ τοῦ Παύλου, ὁ ὁποῖος στὴν Ἔφεσο διὰ τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν του στὶς κεφαλὲς τῶν δεχθέντων τὸ βάπτισμα τοῦ Ἰωάννου, μετέδωσε σ’ αὐτοὺς Πνεῦμα Ἅγιο.
Ἀπὸ τὶς πιὸ πάνω διηγήσεις τῶν «Πράξεων» φαίνεται ὅτι ἀρχικὰ τὸ μυστήριο ἐτελεῖτο διὰ τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τῶν Ἀποστόλων. Ὅσο ὅμως περνοῦσε ὁ καιρὸς καὶ στὸ μέτρο ποὺ ὁ ἀριθμὸς τῶν πιστευόντων μεγάλωνε καθημερινὰ καὶ ἦταν φυσικὰ ἀδύνατο νὰ ἐπαρκέσουν τὰ ἀποστολικὰ χέρια γιὰ τὴν τέλεση τοῦ μυστηρίου, ἡ χειροθεσία ἀντικαταστάθηκε πιθανότατα ἀπ’ αὐτοὺς τοὺς ἴδιους τοὺς Ἀποστόλους διά μας χρίσεως μὲ ἅγιο μύρο, ἡ ὁποία γινόταν ὄχι μόνο ἀπὸ τὸν ἐπίσκοπο, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τοὺς ἱερεῖς.
H χρισματικὴ χάρη εἶναι διαφορετικὴ ἀπὸ τὴ βαπτισματική. Ἐνῷ τὸ ἱερὸ βάπτισμα δημιουργεῖ τὴ νέα ὕπαρξη καὶ εἰσάγει τὸν ἄνθρωπο στὴ νέα ἐν Χριστῷ ζωῇ, τὸ χρῖσμα σφραγίζει μὲ τὶς δωρεὲς τοῦ ἁγίου Πνεύματος τὴν ὕπαρξη αὐτή, βοηθῶντας τὸν ἄνθρωπο νὰ εἰσέλθει στὴ δόλιχο (ὁδὸ) τῶν πνευματικῶν ἀγώνων καὶ ν’ ἀξιοποιήσει ὑποκειμενικὰ τὸ ἀγαθὸ τοῦ ἱεροῦ βαπτίσματος.
Ὅπως εἴπαμε στὴν ἀρχή, τὸ χρῖσμα εἶναι μυστήριο μὴ ἐπαναλαμβανόμενο. Τελεῖται μία μόνο φορά, ὅπως καὶ τὸ βάπτισμα. Ἡ χρίση τῶν προσερχόμενων στοὺς κόλπους τῆς Ὀρθοδοξίας δὲν εἶναι ἐπανάληψη τοῦ χρίσματος, ἐπειδὴ στὴν αἵρεση, κι ἂν ἔγινε τὸ χρῖσμα, αὐτὸ εἶναι ἄκυρο καὶ ἀνύπαρκτο ὅπως δὲν εἶναι ἐπανάληψη στὶς περιπτώσεις τῶν ἀποστατῶν ποὺ ἐπανέρχονται στοὺς κόλπους τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Ἐδῶ τὸ χρῖσμα εἶναι τελετὴ τῆς ἐπανόδου τῶν μετανοούντων κάτω ἀπὸ τὶς εὐλογίες τῆς Ἐκκλησίας. Ἐπίσης δὲν θεωρεῖται μυστήριο ἡ διὰ μύρου καθιέρωση ναῶν καὶ ἱερῶν εἰκόνων, ὅπως καὶ ἡ περιβολὴ τοῦ βασιλικοῦ ἀξιώματος διὰ τυπώσεως μύρου.
Μας εἶναι ὁ λειτουργὸς τοῦ μυστηρίου τοῦ χρίσματος;
Ἐνῷ κατὰ τὴν πράξη τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας ἡ χρίση διὰ μύρου, ποὺ παρασκευάζεται μόνο ἀπὸ τὸν ἐπίσκοπο, ἐπιτρέπεται σὲ ὅλους τοὺς ἱερεῖς, κατὰ τὴν Ἐκκλησία μας
Ρώμης ἡ τέλεση τοῦ ἐπιφυλάσσεται σὲ μόνο τὸν ἐπίσκοπο, ἐπιτρεπομένης ἐκτάκτως καὶ σὲ ἱερεῖς ὡς εἰδικὸ προνόμιο παρεχόμενο σ’ αὐτοὺς ἀπὸ τὸν Πάπα. Ἡ πράξη ὅμως αὐτὴ τῶν Παπικῶν δὲν ἔχει ἱστορικὸ ἔρεισμα. Στὴν ἀρχαία Ἐκκλησία τὸ μυστήριο ἐτελεῖτο σταθερὰ καὶ ἀπὸ τοὺς ἱερεῖς. Κατὰ τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο οἱ ἐπίσκοποι πλεονεκτοῦν τῶν πρεσβυτέρων μόνο κατὰ τὴ χειροτονία, τὴν ὁποία δὲν μποροῦν νὰ κάνουν οἱ ἱερεῖς. Κατὰ τὰ ἄλλα συνεπῶς μποροῦν νὰ κάνουν ὅ,τι καὶ ὁ ἐπίσκοπος. Ἀλλὰ καὶ λογικῶς ἡ πράξη αὐτὴ δὲν μπορεῖ νὰ ὑποστηριχθεῖ, διότι ἡ τέλεση τοῦ χρίσματος ἀνήκει στοὺς ἐπισκόπους jure divino (θείῳ δικαίῳ), ὁπότε δὲν μπορεῖ νὰ χορηγηθεῖ στοὺς ἱερεῖς, εἴτε χορηγεῖται σ’ αὐτοὺς ἐκ διατάξεως ἐκκλησιαστικῆς, ὁπότε ἡ τέλεση τοῦ μυστηρίου ἐγκείμενη στὴ χειροτονία μας εἶναι κάτι τὸ κανονικὸ καὶ ὑγιές. Βαθύτερος λόγος νὰ εἶναι ἄραγε ἡ ἔξαρση τοῦ ἐπισκοπικοῦ ἀξιώματος;
Μας εἶναι ὁ κατάλληλος χρόνος τελέσεως τοῦ χρίσματος;
Κατὰ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τὸ χρῖσμα τελεῖται -ὅπως ἤδη σημειώσαμε- μετὰ τὸ βάπτισμα. Διὰ τῶν δωρεῶν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κατασφραγίζεται ἡ νέα ὕπαρξη ἡ ἀναδυθεῖσα ἀπὸ τὴν κολυμβήθρα τοῦ βαπτίσματος, ἐνῷ ὁ μας πνευματικὸς βίος διαπτύσσεται σὲ προσωπικὸ ἔργο στὶς ψυχὲς τῶν βαπτισθέντων. Ἡ Ὀρθόδοξη Ὁμολογία παραινεῖ: «Παρευθὺς μετὰ τὸ βάπτισμα νὰ χρίη ὁ ἱερεὺς τὸ βαπτιζόμενον εἰς τὰ διορισμένα μέλη, ἐπιλέγων τὰ λόγια «σφραγὶς δωρεᾶς πνεύματος ἁγίου»».
Ἡ τέλεση τοῦ χρίσματος εὐθὺς μετὰ τὸ βάπτισμα ἀποτελεῖ πράξη ἀρχαιότατη τῆς Ἐκκλησίας. Ἀντὶ πάσης ἄλλης μαρτυρίας παραθέτουμε τὴ μαρτυρία τῆς ἐν Λαοδικείᾳ Συνόδου: «Οἱ φωτιζόμενοι μετὰ τὸ βάπτισμα χρίονται χρίσματι ἐπουρανίῳ».
(τοῦ Ἀνδρέα Θεοδώρου, ὁμότιμου Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
Ἀπὸ τὸ βιβλίο «Ἀπαντήσεις σὲ ἐρωτήματα δογματικά – συμβολικά – ἱστορικοδογματικά», Ἐκδόσεις «ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ», 1995, τόμοι 1 καὶ 2)